Eylemlerde Kip ve Kişi

Eylemlerde Kip ve Kişi :

Eylemler (Fiiller) : İş, oluş, hareket, durum ve kılış bildiren; zaman ve kişi eklerine göre çekimlenebilen; zaman ve kişi ekleriyle çekimlenmesi halinde cümle içinde yüklem görevi üstlenen sözcüklere eylem (fiil) denir

Örnek : bak-, sus-, büyü-, ağla-, koş-

Gel-di-m kopar-ı-yor-uz

Gel (eylem kökü) kopar (eylem gövdesi)

-di (zaman eki) -yor (zaman eki)

-m (1 Tekil kişi eki) -uz (1 Çoğul kişi eki)

Eylemler, varlıkların yaptıkları hareketlerin niteliklerine ve özelliklerine göre, şu gruplara ayrılarak incelenir :

ü İş ve Kılış Eylemleri : Öznenin kendi iradesiyle bir nesne üzerinde gerçekleşen ve bu eylemden nesnenin etkilendiği tüm eylemler iş-kılış anlamlıdır Örnek : Kadın gömleği ütüledi

Açmak, yıkamak, kesmek

ü Oluş Eylemleri : Gerçekleşmeleri özneye bağlı olmayan, doğal bir değişim içinde kendi kendine olan, nesne almayan tüm eylemler oluş anlamlıdır Örnek : Adam iyice yaşlanmıştı

Paslanmak, büyümek, çürümek

ü Hareket Eylemleri : Belli bir enerjinin, öznenin hareketlenmesine ya da yer değiştirmesine yönelik olarak harcandığı ve nesne almayan tüm eylemler hareket anlamlıdır

Örnek : Bugün parkta uzun uzun yürüdüm

Yüzmek, gitmek, kaçmak

ü Durum Eylemleri : Öznenin kendi sitemiyle gerçekleştirdiği, daha çok içinde bulunduğu durumu gösteren ve bir durağanlık bildiren tüm eylemler durum anlamlıdır Durum eylemleri de nesne almaz Örnek : Burada biraz dinleniyorum

Yatmak, ağlamak, üzülmek

UYARI : İş-kılış eylemleri, nesne aldığı için bu eylemler geçişlidir Oluş, durum ve hareket eylemleri genellikle nesne almazlar Bu nedenle geçişsizdir

Eylemlerin bir bölümünün iş-kılış, oluş ve durum bildirmesi, cümledeki kullanımına bağlıdır

Örnek : Çocuk kapıyı açtı (iş-kılış)

Bütün çiçekler açtı (oluş)

Eylemlerde Zaman : Eylemin içinden geçtiği, geçmekte olduğu ya da geçeceği süre “zaman” olarak adlandırılır Zaman kavramı, kişi kavramıyla birlikte eylemi adlandıran ve biçimlendiren temel öğedir

ü Geçmiş Zaman : Eylemin sözden önce gerçekleştiğini gösteren zamandır Örnek :

Git-ti, git-miş önce eylem, sonra anlatış

ü Şimdiki Zaman : Eylemle anlatışın aynı anda gerçekleştiğini gösteren zamandır

Örnek : bak-ı-yor, gel-i-yor eylemle anlatış aynı anda gerçekleşir

ü Gelecek Zaman : Önce anlatışın, sonra eylemin gerçekleşeceğini gösteren zamandır Örnek : bak-acak, anlat-acak önce söz, sonra eylem

ü Geniş Zaman : Eylemin sürekli ya da genellikle yapıldığını gösteren zamandır Örnek : okur-r, çalış-ır sürekli ya da genellikle yapılır

Eylemlerde Kişi : Eylemin kim tarafından yapıldığını, kiminle ilgili olduğunu gösteren kavrama kişi (şahıs) denir Kişi kavramı, eylem kök ve gövdelerinde kip eklerinden sonra eklenir Eylemlerde üç temel kişi vardır Bunlar tekil ve çoğul olarak kullanılabilir

KİŞİ
TEKİL
ÇOĞUL
AÇIKLAMA
ÖRNEK

I
Ben
Biz
Sözü Söyleyen
Okudum

Okuyoruz

II
Sen
Siz
Sözü Dinleyen
Gelirsin

1 Gelirsiniz

III
O
Onlar
Hakkında Konuşulan
2 Biliyor

Biliyorlar


Uyarı : Üçüncü tekil kişi eki yoktur Üçüncü tekil kişinin anlatımında eyleme yalnızca kip eki getirilir (bit-ti, git-miş, otur-u-yor)

Eylemlere gelen kip eklerine göre kişi ekleri de farklılaşabilir Örnek :

Yap-ı-yor-uz (I Çoğul kişi eki)

Bekle-di-k (I Çoğul kişi eki)



Eylem Adları : Dış dünyadaki her varlığın ve her kavramın bir adı olduğu gibi eylemlerin de bir adı vardır Eylem kök ve gövdelerine getirilen “-mak (-mek), -ma (-me), -ış (-iş)” ekleri geldikleri eyleme ad verip eylem adı oluştururlar Eylem adı durumundaki bu sözcüklere ad eylem (mastar) adı verilir Örnek : Buradan gitmek istiyor

Bu saatte gitmeye kalkma

Oraya gidişimiz zor oldu

Eylemlerde Kip : Eylemlerin iş-kılış, hareket ve durumu anlatabilmek için haber ve dilek kipleriyle birlikte kişi ekleriyle çekimlenmesine kip denir Örnek :

Otur - eylem kökü

Otur-acak-sın çekimli eylem

Otur-sa-n çekimli eylem

Çekimli eylemler dört biçimde kullanılabilir:

Olumlu biçim çalıştım

Olumsuz biçim çalışmadım

Soru biçimi çalıştım mı?

Olumsuz soru biçimi çalışmadım mı?

Haber (Bildirme) Kipleri :

a) Görülen (di’li) Geçmiş Zaman : Eylem kök ya da gövdelerine “-dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü) eklerinden biri getirilerek yapılır

Anlamı : Geçmişte yapılan bitmiş eylemleri kesinliğe bağlayarak anlatır Görülen geçmiş zamanda aşağıdaki anlam özellikleri görülür :

ü Görülen ve yaşanan bir olayın anlatımında bu kip kullanılır Örnek :

Öğrenciler son sınavlarına geçen hafta girdiler

Çocukluğumda ciddi bir hastalık geçirdim

ü Kesinliği, tarihi belgelere dayanan olayların anlatımında da bu kip kullanılır Örnek: Osmanlı Devleti 1299’da kuruldu

Fatih, bütün askeri dehasını kullanarak İstanbul’u fethetti

Di’li geçmiş zamanın kişilere göre çekimi şöyledir :

KİŞİ
TEKİL
ÇOĞUL

I
Baktım
Baktık

II
Baktın
Baktınız

III
Baktı
Baktılar


b) Duyulan (Miş’li) Geçmiş Zaman) : Eylem kök ya da gövdelerine “-mış, -miş, -muş, -müş” eklerinden biri getirilerek yapılır

Anlamı :

ü Geçmişte yapılan bir eylemi kesinliğe bağlamadan anlatır Örnek :

O yıllarda ülkemizde büyük ekonomik sıkıntılar yaşanmış

Gençlik yıllarında bütün Avrupa ülkelerini gezmiş

ü Kısa bir geçmiş zaman diliminde de olsa, başkasından duyulan eylemlerin anlatımında kullanılır Örnek : Geçen gün en yakın arkadaşıyla kavga etmiş

Erdal, dün sinemaya gitmiş, ama filmi beğenmemiş

ü Farkında olunmayan bir eylemin anlatımında kullanılır Örnek :

Öyle bir dalmışız ki, sabah olmuş

Bir de ne göreyim herkes gitmiş

ü Gerçekleşen bir eyleme tanık olma durumlarında da kullanılabilir Örnek :

Eline sağlık, çayda çay olmuş

Kısa sürede iyice yıpranmışsın

ü “-dır, -dir” ek eylemleriyle kullanıldığında kesinlik ya da olasılık anlamı kazanır Örnek : Gönderdiğin mektubu dün almıştır (Olasılık)

Özür dilerim, kayıtlarımız kapanmıştır (kesinlik)

Miş’li geçmiş zamanın kişilere göre çekimi şöyledir :

KİŞİ
TEKİL
ÇOĞUL

I
Okumuşum
Okumuşuz

II
Okumuşsun
Okumuşsunuz

III
Okumuş
Okumuşlar


c) Şimdi Zaman : Eylem kök ya da gövdelerine “-yor” ekinin getirilmesiyle yapılır

Anlamı :

ü İçinde bulunduğumuz zaman dilimi içinde başlamış; ama henüz bitmemiş, sürmekte olan bir eylemin anlatımında kullanılır Örnek :

Çocuk bütün dikkatiyle ders dinliyor

Ayşe’ye geçen gün gördüğümüz kazayı anlatıyordum

ü “-dır, -dir” ek-eylemiyle kullanıldığında olasılık anlamı kazanır Örnek :

Bu saatte evde uyuyordur

Şimdiki zamanın kişilere göre çekimi şöyledir :

KİŞİ
TEKİL
ÇOĞUL

I
Açıyorum
Açıyoruz

II
Açıyorsun
Açıyorsunuz

III
Açıyor
Açıyorlar


d) Gelecek Zaman : Eylem kök ya da gövdelerine “-acak, -ecek” eki getirilerek yapılır

Anlamı :

ü Henüz yapılmamış, içine girilecek bir zaman dilimi içinde yapılacak olan bir eylemin anlatımında kullanılır Örnek : Yarın akşam İstanbul’a gideceğiz

Akşama misafir gelecek

ü “-dır, -dir” ek eylemiyle kullanılırsa, kesinlik anlamı kazanır Örnek :

Bu sorun en geç yarın halledilecektir

Gelecek zamanın kişilere göre çekimi şöyledir :

KİŞİ
TEKİL
ÇOĞUL

I
Açacağım
Açacağız

II
Açacaksın
Açacaksınız

III
Açacak
Açacaklar


e) Geniş Zaman : Eylem kök ya da gövdelerine “-r (-ır, -ir, -ur, -ür, -ar, -er)” eklerinin getirilmesiyle yapılır

Anlamı :

ü Genel doğruları göstermede kullanılır Örnek : Su testisi su yolunda kırılır

Her canlı doğar, yaşar, ölür

ü Sürekli ya da genellikle yapılan eylemlerin anlatımında kullanılır Örnek :

Geniş zamanın kişilere göre çekimi şöyledir :

KİŞİ
TEKİL
ÇOĞUL
TEKİL
ÇOĞUL

I
Açarım
Açmam
Açarız
Açmayız

II
Açarsın
Açmazsın
Açarsınız
Açmazsınız

III
Açar
Açmaz
Açarlar
Açmazlar


UYARI : “-r” eki yalnızca olumlu çekimlerde kullanılır Olumsuz çekimlerde bu kipin olumsuzu “-ma-z, -me-z” ekiyle yapılır

Dilek Kipleri :

a) İstek Kipi : Eylem kök ya da gövdelerine “-a, -e” eki getirilerek yapılır

Anlamı :

ü Getirildiği eyleme istek anlamı verir Örnek : Akşama ben de size geleyim

ü İsteğin yanı sıra öğüt ve gereklilik anlamı verir Örnek :

Kimsesizlere yardım edelim (Öğüt)

Derslerimize düzenli çalışalım (Gereklilik)

İstek kipinin kişilere göre çekimi şöyledir :

KİŞİ
TEKİL
ÇOĞUL

I
Alayım
Alalım

II
Alasın
Alasınız

III
Ala
Alalar


b) Dilek – Şart Kipi : Eylem tabanlarına “-sa, -se” ekinin getirilmesiyle yapılır

Anlamı :

ü Eyleme dilek anlamı verir Örnek : Ben de seninle gelsem

Tiyatroya değil de, sinemaya gitsek

ü Koşul anlamıyla kullanılır Örnek : Bu işi başarırsa, güvenimi kazanır

Giderse, bir daha dönmez

Dilek-şart kipinin kişilere göre çekimi şöyledir :

KİŞİ
TEKİL
ÇOĞUL

I
Gitsem
Gitsek

II
Gitsen
Gitseniz

III
Gitse
Gitseler


Uyarı : Dilek kipleri herhangi bir zaman kavramını taşımadığı için bunlarla yapılan bileşik zamanlı eylemler, gerçekte ya tek zaman anlamı taşırlar ya da hiç zaman anlamı taşımazlar

c) Gereklilik Kipi : Eylem kök ya da gövdelerine “-malı, -meli” ekinin getirilmesiyle yapılır

Anlamı : Eylemin yapılması, olması gerektiğini bildirir Bu anlam, “gerek, lazım, icap etmek” sözcükleriyle de sağlanır Örnek : Onunla hemen konuşmalıyım

Bu işi yarına bitirmeliyiz

Gereklilik kipinin kişilere göre çekimi şöyledir :

KİŞİ
TEKİL
ÇOĞUL

I
Bilmeliyim
Bilmeliyiz

II
Bilmelisin
Bilmelisiniz

III
Bilmeli
Bilmeliler


d) Emir (Buyurma) Kipi : Emir kipinin eki yoktur Bu nedenle I ve çoğul kişilerde emir kipinin çekimi olmaz Çünkü kişiler kendi kendilerine emredemezler Emir kipine II Tekil kişi dışında kişi ekleri getirilebilir

Anlamı :

ü Eylemin yapılmasını emir biçiminde belirtir Örnek :

Derslerini bitirir bitirmez yat (Olumlu emir)

Eve zamanında gelin (Olumlu emir)

Dışarı çıkmayın (Olumsuz emir)

ü Bazen dilek anlamıyla kullanılır Örnek : Tanrım, bana yardım et

Dünyada hiç aç insan olmasın

Emir kipinin kişilere göre çekimi şöyledir :

KİŞİ
TEKİL
ÇOĞUL

I
-
-

II
Gel
Gelin

III
Gelsin
Gelsinler


UYARI : Haber (bildirme) kiplerinde belli bir zaman kavramı varken, dilek kipleri zaman bildirmez

Eylemlerde Bileşik Zamanlılık : Bileşik zaman, basit zamanlı bir eyleme hikaye, rivayet ve koşul eklerinin getirilmesiyle yapılır Kısaca bileşik zamanlı bir eylem üç değişik şekilde kurulur :

Eylem tabanı + Zaman eki + idi = Hikaye bileşik zamanlı eylem

Eylem tabanı + Zaman eki + imiş = Rivayet bileşik zamanlı eylem

Eylem tabanı + Zaman eki + ise = Koşul bileşik zamanlı eylem



BASİT ZAMANLI EYLEM + EK EYLEM =BİLEŞİK ZAMANLI EYLEM

UYARI: Dilek kipleri herhangi bir zaman kavramı taşımadığı için bunlarla yapılan bileşik zamanlı eylemler, gerçekte ya tek zaman anlamı taşırlar ya da hiç zaman anlamı taşımazlar

Bileşik Zaman Üç Tanedir :

a) Hikaye Bileşik Zaman : Haber ya da dilek kipi almış bir eyleme “-dı, -di, -du, -dü” eklerinden birinin getirilmesiyle yapılır Örnek :

ü Di’li geçmiş zamanın hikayesi : bildiydim, aldıydık

ü Miş’li geçmiş zamanın hikayesi : bilmiştim, almıştık

ü Şimdiki zamanın hikayesi : biliyordum, alıyorduk

ü Gelecek zamanın hikayesi : bilecektim, alacaktık

ü Geniş zamanın hikayesi : bilirdim, alırdık

ü İstek kipinin hikayesi : bilseydim, alsaydık

ü Dilek-şart kipinin hikayesi : bilseydim, alsaydık

ü Gereklilik kipinin hikayesi : bilmeliydim, almalıydık

b) Rivayet Bileşik Zaman : Haber ya da dilek kip almış bir eyleme “–mış, -miş, -muş, -müş” eklerinden birinin getirilmesiyle yapılır Örnek :

ü Di’li geçmiş zamanın rivayeti yoktur

ü Miş’li geçmiş zamanın rivayeti : bilmişmişim, alıyormuşuz

ü Şimdiki zamanın rivayeti : biliyormuşum, alıyormuşuz

ü Gelecek zamanın rivayeti : bilecekmişim, alacakmışım

ü İstek kipinin rivayeti : bileymişim, alaymışız

ü Dilek-şart kipinin rivayeti : bilseymişim, alsaymışız

ü Gereklilik kipinin rivayeti : bilmeliymişim, almalıymışız

c) Koşul Bileşik Zamanı : Haber ya da dilek kipiyle çekimli bir eyleme “-sa, -se” ekinin getirilmesiyle yapılır Dilek kiplerinden yalnızca gereklilik kipinin koşul bileşik şekli yoktur Örnek :

ü Di’li geçmiş zamanın koşulu : bildiysem, aldıysak

ü Miş’li geçmiş zamanın koşulu : bilmişsem, almışsak

ü Şimdiki zamanın koşulu : biliyorsam, alıyorsak

ü Geniş zamanın koşulu : bilirsem, alırsak

ü Gelecek zamanın koşulu : bileceksem, alacaksak

ü Gereklilik kipinin koşulu : bilmeliysem, almalıysak

Eylem Kipinde Anlam Kayması : Bir kipin kendi anlamı dışında, bir başka kipin anlamını verecek bir biçimde kullanılmasına eylem kipinde anlam kayması ya da zaman kayması denir

Anlam kaymasına uğrayan başlıca kipler şunlardır :

a) Şimdiki Zaman Kipi : Şimdiki zaman kipi “-yor” geçmiş zaman, gelecek zaman ve geniş zaman kipi yerine kullanılabilir Örnek :

ü Onu yolda görüyor ve selam vermiyor (Di’li geçmiş zaman yerine)

ü Ninem, teyzeme bir mektup yazıyor ve beni şikayet ediyor (Miş’li geçmiş zaman yerine)

ü Her Pazar buraya geliyor ve bizimle sohbet ediyor (Geniş zaman yerine)

ü Ben yarın geliyorum (Gelecek zaman yerine)

b) Geniş Zaman Kipi : Geniş zaman kipi “-r,-ır,-ir,-ur,-ür,-ar,-er” geçmiş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman ve emir kipi yerine kullanılabilir Örnek :

ü Günlerden bir gün kasabaya yaşlı başlı bir adam gelir (Geçmiş zaman yerine)

ü Merak etme, birazdan gelir (Gelecek zaman yerine)

ü Şimdi sen de beni düşünür müsün? (Şimdiki zaman yerine)

ü Oraya gider, Hamza’yı bulursun (Emir kip yerine)

c) Gelecek Zaman Kipi : Gelecek zaman kipi “-acak, -ecek” geçmiş zaman, gereklilik ve emir kipi yerine kullanılabilir Örnek :

ü Fatih İstanbul’u alacak ve Osmanlıların Balkanlar’daki varlığı kesinleşecek (Geçmiş zaman yerine)

ü Beni arayan Ayşe olacak (Gereklilik kipi yerine)

ü Burayı derhal temizleyeceksin (Emir kipi yerine)

Ek-Eylem (Ek-Fiil) : Ad ve ad soylu sözcüklerin sonuna gelerek, onların belirli bir kesinlik kazanıp yüklem olmasını sağlayan eklerdir

Örnek : Hava dün gece karlı Hava dün gece karlıydı

-dır Ali’nin boyu Erdal’dan uzundur

-imiş Babası oldukça zenginmiş

-dı Durmadan beni arayıp soran oydu

-ım Ben de bir insanım

-sın Dikkat et, sen daha küçük bir çocuksun

-iz Biz bu işe biraz isteksiz gibiyiz

-siniz Siz de diğer insanlarla eşitsiniz

-dırlar Bu saatte evde yokturlar

-ise Ya, bizi muayene edecek bu doktorsa!

Yapıları Yönünden Eylemler :

Basit (Yalın) Eylemler : Kök durumunda olan ya da yalnızca çekim eki alan eylemler biçimsel yönden basittir Örnek :

Git git-ecek-miş-im

Uyu uyu-malı-y-dı-k

Bak bak-sa-y-dı-nız

Konuş konuş-uyor-muş-sunuz

Türemiş Eylemler : Ad ya da eylem köklerine çeşitli yapım eklerinin getirilmesiyle gövde durumuna geçen eylemler biçimsel olarak türemiş eylemdir Örnek :

Kara-r Addan eylem piş-ir- Eylemden eylem

Oyun-a türemiş aç-ıl- türemiş

Bileşik Eylemler : İki ya da daha çok sözcüğün biçimce veya anlamca kaynaşarak tek bir yargıyı anlatacak hale gelmesiyle oluşan eylemler, yapıları yönünden bileşik eylem adını alır

Bileşik Eylemler Üç Farklı Biçimde Oluşur :

a) Yardımcı Eylemle Kurulan Bileşik Eylemler : Özellikle “et(mek), eyle(mek), ol(mak), kıl(mak), buyur(mak)” eylemleri çoğunlukla bir eylemi bir yargıyı tek başlarına ifade edemez, bu nedenle de tek başlarına yüklem olamazlar Bu durumda bu eylemler, kendilerinden önce gelen bir ad ya da ad soylu sözcükle birleşmek suretiyle kesin bir yargıyı ifade edebilirler Bu oluşuma, yardımcı eylemle kurulan bileşik eylem denir

Ad/ad soylu sözcük + yardımcı eylem = Yardımcı eylemle kurulan bileşik eylem

Örnek : Pişman + ol(mak) Bütün yaptıklarına pişman olacak

Yardım + et(mek) Ödevlerimi yaparken bana yardım etti

His+et(mek) Olacakları önceden hissettim

Kabul+eyle(mek) Dualarımızı kabul eyle

Şükür+et(mek) Biz buna şükredelim

Yardımcı Bileşik Eylemle İlgili Uyarılar

Ø Et(mek), eyle(mek), ol(mak), kıl(mak) sözcükleri, kimi durumlarda tam (asıl) eylem olup, tek başlarına kesin bir yargı bildirirler Böyle durumlarda yardımcı eylem olarak kabul edilmezler Örnek : Bu masa buraya daha iyi oldu (uydu)

Yarın orada olurum (bulunurum)

Ø Bu sözcükler tam (asıl) eylem olduklarında tek başlarına yüklem görevi üstlenirler Örnek : Bahçemizdeki meyveler iyice oldu (olgunlaştı)

Ø Yardımcı eylemle kurulan bileşik eylemlerde, ad ve ad soylu sözcüklerde ses düşmesi veya ses türemesi meydan gelirse, bunlar yardımcı eylemle bitişik yazılır Örnek : Kahır+ol- kahrol-

Zan+et- zannet-

Hapis+ol- hapsol-

Red+et- reddetmek-

Ø Ad ve ad soylu sözcük, yardımcı eylemle birleştiğinde herhangi bir ses olayı meydana gelmemişse, bunlar yardımcı eylemden ayrı yazılır Örnek :

Arz et-

Hak et-

Yetkili kıl-

İhmal et-

b) Kurallı (Özel) Bileşik Eylemler : İki eylem tabanının biçimce ve anlamca birleşip kaynaşmasıyla oluşan bir birleşik eylem çeşididir Bu birleşimde iki eylem arasına “-a, -e, -ı, -i, -u, -ü” seslerinden biri girer Bu birleşmede ikinci eylem sabit olup gerçek anlamından tümüyle sıyrılmıştır

Kurallı (özel) Bileşik Eylemler Dörde Ayrılır :

q Yeterlik Eylemi : Yapılışı : Eylem + (a, e) + bil(mek)

Anlamı : Eyleme “yeterli olma, başarabilme ya da olasılık” anlamı verir

Örnek : Akşama size gelebilirim (olasılık)

Bu soruyu Ahmet çözebilir (başarabilme)

Ben İngilizce konuşabilirim (yeterli olma)

Yeterlik birleşik eylemi üç şekilde olumsuz yapılır :

ANLAM


OLASILIK
Yapabilirim
Yapmayabilirim

YETERLİ OLMAYIŞ
Yapabilirim
Yapamayabilirim

KESİNLİK
Yapabilirim
Yapamam


q Tezlik Eylemi : Yapılışı : Eylem + (ı, i, u, ü) + ver(mek)

Anlamı : Eylemin “çabucak veya kolayca yapıldığı” nı gösterir

Örnek : Hastalığını duyunca geliverdim (çabukluk)

Soruları okuyuverdim (çabukluk kolaylık)

Tezlik eylemi iki şekilde olumsuz yapılır :



OLUMLU
Çıkıverdi

OLUMSUZ
Çıkmayıverdi


OLUMLU
Bitiverdi

OLUMSUZ
Bitmeyiverdi




q Sürerlik Eylemi : Yapılışı : Eylem + (a, e) gel(mek), kal(mak), dur(mak)

Anlamı : Eylemin bir süre aralıksız sürdüğü, kesintisiz devam ettiğini gösterir

Örnek : Bu iş böyle süregelmiş

Adamın arkasından bakakaldım

Sen, verdiğim işleri yapadur

q Yaklaşma Eylemi : Yapılışı : Eylem + (a, e) yaz(mak)

Anlamı : Eylemin gerçekleşmesine “çok yaklaşıldığı, çok az kaldığı”nı gösterir

Örnek : Kazada babam da öleyazdı

Yürürken düşeyazdım

c) Anlamca Kaynaşmış Bileşik Eylemler : Anlamca kaynaşmış bileşik eylemler, bir araya gelen ad ve eylemden kimi zaman birinin kimi zamanda her ikisinin gerçek anlamlarından uzaklaşarak anlamca kaynaşmasıyla oluşan bileşik eylemlerdir

Anlamca kaynaşmış bileşik eylemler, şu yollarla oluşabilir:

q Bir eylemin, eylemsi ya da yardımcı eylemle birleşmesiyle meydana gelebilirler Örnek :

Göresi gel(mek)

Ağlayacağı tut(mak) Bu bileşik eylemde, ikinci sözcük (eylem) gerçek

Bilm ezlikten gel(mek) anlamından uzaklaşmıştır

Bitirmiş ol(mak)

q Ad soylu sözcüklerle bir eylemin birleşmesinden meydana gelebilirler Örnek :

Hasta düş(mek) Bu bileşik eylemlerde, ad soylu sözcükler

Acı çek(mek) gerçek anlamını korurken, eylemler

Nasihat ver(mek) gerçek anlamından uzaklaşır

Yalan at(mak)

q Hem ad hem de eylemin gerçek anlamından uzaklaşarak bir deyim grubu oluşturmasından meydan gelen birleşik eylemler

Örnek : abayı yak(mak)

Çam devir(mek)

Başı göğe er(mek)

Kaşıkla yedirip sapıyla göz çıkar(mak)

UYARI : Ad eylemin gerçek anlamını yitirdiği ancak deyim oluşturmayan ve bitişik yazılan birleşik eylemler de vardır Örnek : Varsay(mak)

Vazgeç(mek)

Elver(mek)

Öngör(mek)

Cümlenin öğelerine ayrılmasında birleşik eylemler bir bütün olarak ele alınmalı, aynı öğeyi oluşturduklarına dikkat edilmeli, bölünmemelidir Örnek :

Yanlış

Dolaylı Tümleç Nesne Yüklem

Doğru

Yüklem